ÖSYM bilimsel olarak ölçme ve değerlendirme yaklaşımlarına göre soruları hazırlamaktadır. Sorular hazırlanırken öğrencilerin o ana değin edinmiş oldukları bilgi birikimini ve bu bilgileri çeşitli zihinsel işlevlerle nasıl kullanabildiklerini yoklamayı amaçlıyor.

ÖSS sonucuna göre bir sıralama elde edilmesi amaçlanıyor. Bu sırlamada yükseköğretim programlarının gerektirdiği akademik beceriler ile ortaöğretimin tamamlanması sürecinde adaylarda oluşması gereken zihinsel yeterlilikler dikkate alınıyor. Eğitimin öğrencilerde oluşturmayı hedefler arasında, bilgiyi tanıma ve hatırlama, onun üzerinde işlemler yapma, örneğin kavramlar, genellemeler, kuramlar geliştirme ve bütün bunları denetleme süreçlerindeki yeterlilikler vardır. Bu zihinsel yeterlilikler de bilişsel yeterlilik olarak adlandırılır. Bu zihinsel aşamalar da kendi içinde altı kategoride gruplanmaktadır.

ÖSS'de bu kategorilerin içindeki tüm aşamalar dikkate alınarak sorular hazırlanır. Bu soruların kendi içindeki dağılımı da zorlu düzeyi düşük sorulardan zorluk düzeyi yüksek sorulara doğru ölçülü bir şekilde hazırlanır.

1)Bilgi düzeyi            

Özel bilgileri hatırlama

? Terimleri hatırlama

?Olguları hatırlama

Özel bilgilerle uğraşma, yol ve araçları hatırlama

? Teamül bilgisi

? Sıra, dizi ve yönelimleri hatırlama

? Sınıflandırmaları hatırlama

? Ölçütleri hatırlama

? Yöntemleri hatırlama

Bir alandaki genel doğruları ve soyutlamaları hatırlama

? İlkeleri ve genellemeleri hatırlama

? Kuramları ve yapıları hatırlama

2) Kavrama düzeyi

? Çevirme

?Yorumlama

?Öteleme

3) Uygulama düzeyi

4) Analiz düzeyi

?Öğeleri belirtme

?İlişkileri belirtme

?Bütünleştirme ilkelerini ortaya koyma

5) Sentez düzeyi

? Özgün bir bütün oluşturma

?Bir plan ya da işlemeler dizisi önerme

?Soyut bir ilişkiler takımı üretme

6) Değerlendirme - Yorumlama düzeyi

?İç ölçütleri ile değerlendirme

?Dış ölçütleri ile değerlendirme

Test sınavları yukarıda açıklanan düzeylerde öğrencilerin zihinsel yeterliliklerini ölçmeyi amaçlar. Bu ölçütler doğrultusunda belirlenmiş bir süre içinde verilen sorularla adayların performansları ölçülmektedir. Örneğin terimleri hatırlamaya örnek olarak hacim teriminin hatırlanması verilebilir. Bu bir sorunun seçeneği olabileceği gibi doğrudan soruyu oluşturan ana öğe de olabilir. Bu tür sorular kolay soru kategorisine girer. Bilgiyi hatırlamak soruyu çözmek için yeterlidir.